ساقی کوثر

?پرسش
آيه «عبس و تو‌لی» درمورد رفتار پيامبر با يك نابينا نازل شده. آيا اين با عصمت پيامبر منافات ندارد؟

?پاسخ
خطاب این سوره و آیات بسیار محکم و تند آن به هیچ وجه پیامبر اکرم (ص) نمی ‌باشد، بلکه فرد ثالثی است. فردی که ثروتمند بود و از حضور یک کور در جمع و نشستن در کنار او ناراحت شد و خودش را جمع و جور کرد. مرحوم علامه‌ی طباطبایی در المیزان، پس از تفسیر ادبی افعال و ضمایر آیه که بیانگر مخاطب بودن دیگری است، به نقل از سيد مرتضى «علم الهدى» (قدّس اللّه روحه) می ‌نویسد:

در ظاهر آيه ‏هاى سوره «عبس» قرينه‏ اى وجود ندارد كه خطاب هاى عتاب آميز آن مربوط به پيامبر اكرم (صلّى اللّه عليه و آله و سلم) باشد، بلكه به صورت خبر و گزارش محضى است كه به فرد خاصّى به عنوان «مخبر عنه» در آن تصريح نشده و آن فرد، مشخص نگرديده است.

علاوه بر اين، در آيات مذكور مطالبى به چشم مى ‏خورد كه نشانگر آن است: آماج اين سخن ها عبارت از پيامبر اكرم (صلّى اللّه عليه و آله و سلم) نمى ‏باشد، زيرا عبوس و دژم شدن- حتى با دشمن و بيگانه از اسلام- در خور مقام اخلاقى آن حضرت نبوده است تا چه رسد به آنكه در برابر مؤمنان مشتاق هدايت عبوس و دژم گردد.

مضاف بر این که خلق عظیم و کریمانه شخص پیامبر اکرم (ص) در قرآن کریم تصریح شده است. مرحوم علامه (ره) سپس در تفسیر این آیه به یک روایت محکم اشاره نموده و می ‌فرماید:

بنابراين ظاهرا چنين به نظر مى‏ رسد كه «عَبَسَ وَ تَوَلَّى …» ناظر به فرد ديگرى غير از پيامبر گرامى اسلام (صلّى اللّه عليه و آله و سلم) مى ‏باشد. چنانكه از امام صادق (عليه السلام) روايت شده است كه مى ‏فرمود: اين سوره در باره شخصى از بنى اميه نازل گرديد كه در حضور نبّى اكرم (صلّى اللّه عليه و آله و سلم) به سر مى‏ برد. همزمان با حضور او عبد اللّه بن ام مكتوم بر آنها وارد شد. اين مرد اموى از حضور يافتن عبد اللّه بدش آمد و نسبت به او احساس و اظهار تنفر مى‏ نمود، و خود را «جمع و جور» مى ‏كرد و روى درهم مى ‏كشيد و چهره خويش از او برمى ‏گرداند و از وى فاصله گرفت.

خداوند متعال اين حالت نكوهيده آن مرد اموى را در قرآن كريم بازگو فرموده و كردار او را با بيان و سخن عتاب آميز، زشت و ناخوش آيند بر شمرد و فرمود:

«عَبَسَ وَ تَوَلَّى. أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى‏. وَ ما يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى. أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرى‏. أَمَّا مَنِ اسْتَغْنى‏ فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّى. وَ ما عَلَيْكَ أَلَّا يَزَّكَّى. وَ أَمَّا مَنْ جاءَكَ يَسْعى‏. وَ هُوَ يَخْشى‏، فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى» (عبس 1- 10).